Hastaların sağlık durumu ve uygulanacak müdahalelerle ilgili aydınlatılma hakkı vardır. Hastanın aydınlatılması hakkına uluslararası belgelerde dikkatle yer verilmiştir. Aydınlatma hakkında temel amaç hastanın sağlık durumu, tanısı, tedavinin gidişi, önerilen tıbbî girişimler ve her bir girişimin potansiyel risk veya yararları, önerilen girişimlerin alternatifleri, tedavisiz kalmanın sonucu konularında bilgilendirilerek tıbbî
müdahaleye serbestçe karar vermesini sağlamaktır. Hastalar bu konularda s.zlü ya da yazılı olarak bilgilendirilebilir. Bu bilgilendirmede bazı başlıklar mutlaka yer almalıdır:
Aydınlatma Hangi Konuları Kapsamalıdır?
•• Sağlık durumu hakkında,
•• Hastalığın seyri ve sonuçları,
•• Uygulanacak tıbbî işlemler,
•• Uygulanacak tıbbî işlemlerin yararları,
•• Uygulanacak tıbbî işlemin verebileceği zararlar,
•• Bize uygulanacak tıbbî işlemlerden başka tedavi yöntemleri,
•• Hastanın tedaviyi kabul etmemesinin sonuçları,
•• Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri,
•• Sağlıklı yaşamları için kritik yaşam tarzı önerileri,
•• Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşılabileceği
gibi konularda hasta aydınlatılmalıdır.
Aydınlatmanın Genişletileceği Hâller
•• Tıbbî girişim ile göze alınan risk büyükse aydınlatmanın kapsamı geniş olmalıdır.
•• Kalıcı bir zarar tehlikesi bulunuyorsa mutlaka kapsamlı bir aydınlatma yapılmalıdır.
•• Geçici zararlar hakkında da hastaya bilgi verilmelidir.
•• Tıp bilimi ve uygulamasına henüz yerleşmemiş (yeni tıbbî) girişimlerde hasta bu konuda ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmelidir.
•• Hastanın birden fazla tedavi yöntemini seçme imkânına sahip olduğu durumlarda da aydınlatmanın kapsamı genişlemelidir.
Aydınlatmanın Daraltılabileceği veya Yapılmayacağı Hâller
•• Müdahalenin ivediliği arttıkça aydınlatmanın kapsamı da daraltılabilir ya da aydınlatma yapılmayabilir.
•• Hasta serbest iradesi ile aydınlatılma hakkından vazgeçebilir.
•• Cerrahi girişim sırasında girişimin genişletilmesi gerekirse ve bu genişletmenin yapılmaması hâlinde hasta organ kaybına uğrayacaksa hasta aydınlatılmadan girişim genişletilebilir.
Hasta Nasıl Aydınlatılmalıdır?
Aydınlatma hastanın anlayacağı şekilde yapılmalıdır. Bu nedenle aydınlatma tereddüt ve şüpheye yer vermeyecek şekilde ve hastanın anlayacağı bir dilde yapılmalıdır. Örneğin
aydınlatmada hastanın anlamadığı bir dildeki terimler kullanılmamalıdır. Aydınlatma sırasında ya da sonrasında hasta, anlamadığı, tereddütte veya şüphede kaldığı konular ile ilgili bilgi isteyebilir.
Aydınlatma Ne Zaman Yapılmalıdır?
Hastanın aydınlatılması girişimden mâkul bir süre önce ve mâkul bir sürede yapılmalıdır. Örneğin acil bir durum söz konusu değilse, cerrahi girişimle ilgili bilgiler hastanın uygun
bir karar alabilmesine yetecek ve hastaya düşünme fırsatı bırakacak bir süre önce yapılmalıdır.
Aydınlatma Kime Yapılmalıdır?
Aydınlatmanın doğrudan hastaya yapılması gerekir. Hasta yerine başka birinin bilgilendirilmesi, hastanın isteği dışında yapılamaz.
Aydınlatma Hastadan Başkasına Yapılabilir mi?
Hasta talep ederse istediği bir kişi hastanın yerine bilgilendirilebilir. Bunun için de hastanın yazılı talepte bulunması gerekir. Hastanın isteği dışında bir başka kişinin hastanın sağlık durumu hakkında bilgilendirilmesi veya istemediği bir kişinin yanında bilgilendirmenin yapılması mahremiyet hakkını ihlal oluşturabilir. Bu nedenle hastanın aydınlatıldığı sırada özel hayatının ihlal edilmemesine özen gösterilmesini
bekleme hakkı vardır.
Hasta Ücretler Hakkında Bilgilendirilmelidir
Bütün bunlarla beraber hastanın aldığı hizmet için ödemesi gereken bedeller hakkında da bilgilendirilme hakkı vardır. Örneğin bir güvenceden yararlanan hastanın güvence kapsamı dışında kalan harcama ve uygulamalar hakkında önceden bilgilendirilme hakkı vardır.
Aydınlatma Nasıl Yapılır?
•• Hastanın mümkün olduğunca tereddüt ve şüpheye yer vermeyecek şekilde aydınlatılma hakkı vardır.
•• Aydınlatmayı tıbbî müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık meslek mensubu yapmalıdır.
•• Aydınlatma hastaya yapılmalıdır.
•• Hastanın yerine bir başkasının bilgilendirilmesini isteme hakkı vardır. Ancak hasta bu konuda yazılı talepte bulunmalıdır.
•• Hasta tıbbî girişimden makul bir süre önce aydınlatılmalıdır.
•• Hasta aydınlatılırken hastanın mahremiyeti korunmalıdır.
•• Hasta hizmetin bedeli konusunda bilgilendirilmelidir.
Hangi Hâllerde Verilen Bilgiler Sınırlanabilir?
Bazı hâllerde sağlık hastanın sağlık durumu ya da tanısı hakkında bilgilendirilmesinde sınırlamalara gidilebilir. Bu sınırlamalar daha çok bilginin hastaya verilmesinin hastanın
sağlık durumunu olumsuz etkileyeceği kaygısının duyulduğu durumlarda değerlendirilir. Buna karar verme yetkisi hekime bırakılmıştır.
Hastaların tanının başkasına söylenmemesini bekleme hakkı vardır. Ancak bu durumlar ile karşılaşmak istemeyen hastaların önceden başkasına bilgi verilmemesini talep hakkı vardır. Bu nedenle hastanın ailesi ya da yakınlarına bilgi verilmesi konusunda hassasiyetinin olduğu durumlarda bunu önceden açıkça hekimle paylaşması özel yaşam hakkı açısından önemlidir. Hastanın başkasına bilgi verilmemesini açıkça ifade etmek zorunda bırakılması aynı yönetmelikte yer alan aşağıda yer verilen özel hayata saygı hakkı açısından yanlış bir yaklaşımdır.
Yasaların engellediği ya da yetkili mercilerin tedbir almasının gerektirdiği hâller dışında hasta, sağlık durumu hakkında kendisinin ya da yakınlarının veya hiç kimsenin bilgilendirilmemesini talep edebilir. Hastanın bu konudaki talebini yazılı vermesi gerekir. Hasta bilgi almama talebinden dilediği zaman vazgeçebilir.
Bu konudaki etik ve yasal tartışma için aşağıdaki metin okunabilir.
